Oksytocyna – hormon, który poznajemy na nowo

Oksytocyna to bardzo mała cząsteczka – składa się z zaledwie 9 aminokwasów, ma za to ogromny wpływ na funkcjonowanie naszego organizmu. Powstała już 100 milionów lat temu i jest to pierwszy hormon peptydowy, który został zsyntetyzowany przez człowieka.

Oksytocyna jest neurohormonem, czyli hormonem przekazującym informacje w mózgu.

Większości z nas oksytocyna może kojarzyć się z zachowaniami reprodukcyjnymi, okołoporodowymi i macierzyńskimi, takimi jak np. karmienie piersią. Na pewno kojarzycie, przynajmniej ze słyszenia, sławne kroplówki z oksytocyną, podawane celem wywołania (indukcji) akcji porodowej. I słusznie, bo jest to właśnie najczęstsze obecnie zastosowanie oksytocyny w medycynie.

Jak powstaje oksytocyna?

Oksytocyna jest produkowana przez podwzgórze, następnie przedostaje się do tylnego płata przysadki mózgowej. Stamtąd może być uwalniana do krwi – ta produkcja jest niezwykle ważna podczas przygotowania się do porodu i w czasie laktacji, ale też w innych sytuacjach. Celem tego artykułu jest, aby przybliżyć Wam działanie oksytocyny nie tylko w aspekcie położniczym.

Dwa hormony o przeciwstawnym działaniu

Żeby lepiej zrozumieć działanie i wagę istnienia oksytocyny, musimy wiedzieć, że oddziałuje ona wspólnie z innym hormonem – wazopresyną. Są to hormony bardzo podobnie zbudowane, ale jednocześnie są swoim przeciwieństwem!

Obydwa hormony – oksytocyna i wazopresyna – gromadzone są w tylnym płacie przysadki mózgowej. Oba mają po 9 aminokwasów o mimo że cząsteczki różnią się tylko dwoma aminokwasami (czyli 7 mają identycznych), to mają przeciwstawne role i działanie!

Oksytocyna jest hormonem przeciwlękowym, przeciwdepresyjnym, z kolei wazopresyna – prolękowym i pobudzającym.

Relacje społeczne

Oksytocyna i jej receptory są rozmieszczone w ciele migdałowatym, hipokampie, nerwie błędnym. Są to obszary mózgu istotne dla podtrzymywania relacji społecznych i więzi. Zatem oksytocyna odpowiada za nasze zachowania w społeczeństwie, sprawia, że jesteśmy optymistycznie nastawieni do świata i ludzi, wspiera proces budowy zaufania.

Szybki poród, czyli oxys tokos

Choć oksytocyna ma szereg innych korzyści, to nie bez powodu kojarzona jest z położnictwem. Od tego zresztą zaczęłam ten artykuł :).

Już sama nazwa hormonu pochodzi od dwóch słów: oxys – szybki oraz tokos – poród. Oksytocyna powoduje skurcze macicy, dzięki czemu poród jest w ogóle możliwy. Ten mechanizm wykorzystywany jest w położnictwie – w określonych wskazaniach oksytocyna podawana jest rodzącym kobietom.

Po zakończeniu akcji porodowej, oksytocyna powoduje obkurczanie się macicy, a wraz z nią naczyń krwionośnych, co wpływa na zahamowanie krwawienia po porodzie.

W ciąży stężenie estrogenów jest bardzo wysokie, co pobudza produkcję oksytocyny. Akcja porodowa (rozszerzanie szyjki macicy) oraz drażnienie brodawek sutkowych przez dziecko to również dwa silne stymulatory produkcji tego hormonu.

Karmienie piersią

Oksytocyna wydzielana jest również podczas karmienia piersią. Powoduje ona skurcz przewodów mlecznych i przesuwanie się pokarmu do brodawki sutkowej, dzięki czemu umożliwia niemowlakowi spokojne i miarowe ssanie. Łagodzi ból związany z karmieniem i powoduje, że kobieta może odczuwać wówczas niemal fizyczną przyjemność.

Niezwykła więź między matką a dzieckiem

Jednak w rzeczywistości oksytocyna nie tylko ułatwia poród, ale warunkuje tworzenie się więzi między matką a dzieckiem i sprzyja jej zacieśnianiu. Pomaga mamie radzić sobie z tą nową sytuacją także w aspekcie psychicznym (choć na podłoży biologicznym).

Oksytocyna dodaje matce „sił”, co szczególnie możemy zaobserwować tuż po porodzie. To dzięki oksytocynie matka jest w stanie pokonać stres związany z wychowaniem małego człowieka w pierwszych miesiącach życia. Mamy, które mają niedobór oksytocyny, mogą mieć problem z odnalezieniem się w nowej roli.

Inaczej mówiąc, oksytocyna to cząsteczka która ma działanie fizjologiczne (wpływa na poród, laktację) oraz behawioralne (warunkuje nasze zachowania: wpływ na więzi społeczne, poczucie bezpieczeństwa).

Udany seks

Miłość to nie magia (przynajmniej niezupełnie), lecz proces chemiczny, którego oksytocyna jest główną bohaterką! Jej wzór chemiczny to: C43H66N12O12S2.

Początkowo oksytocyna została zidentyfikowana jako żeński hormon reprodukcyjny, bez znanych efektów u mężczyzn. Okazało się, że oksytocyna występuje także u mężczyzn. Istnieją jednak pewne różnice między płciami w produkcji oksytocyny.

U kobiet podczas aktu płciowego pobudzane są receptory w pochwie i szyjce macicy, co powoduje wydzielanie się oksytocyny. Hormon ten, jak już pisałam wcześniej, m.in. pobudza ruch i powoduje skurcze macicy oraz przesuwanie się mleka w gruczołach piersiowych (u kobiet karmiących).

U mężczyzn również dochodzi do produkcji oksytocyny podczas aktu seksualnego i powoduje ona przesuwanie się plemników w kanalikach nasiennych. Oksytocyna w połączeniu z testosteronem działa na mężczyzn usypiająco, dlatego po akcie płciowym panowie są senni!

Ta sama oksytocyna sprzyja pogłębianiu relacji tuż po seksie. Sprzyja zacieśnieniu się więzi emocjonalnej między partnerami, wywołuje uczucie bliskości, przywiązania i miłości. Bądźmy więc świadomi, że po nieplanowanym akcie płciowym możemy się zakochać, mimo że normalnie byśmy tego nie zrobili. Taka jednorazowa, niepozorna przygoda może spowodować przywiązanie na lata.

Równowaga mimo stresu

Obecnie mamy coraz więcej doniesień, że oksytocyna odgrywa również istotną rolę w allostazie. Co kryje się za tym skomplikowanym terminem?

Według definicji allostaza to „osiągnięcie stabilności poprzez zmiany”. Tłumacząc to na język pacjenta, allostaza to powstanie nowej, wewnętrznej równowagi w reakcji na stres.

Oksytocyna zmniejsza aktywność osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA), dzięki czemu reguluje autonomiczne reakcje na stres i zmniejsza lęk. Pomaga adaptować nasz organizm do nowej, niespodziewanej sytuacji.

Dodatkowo oksytocyna pomaga nam w resilience, czyli ,,w odbiciu się”. Łagodzi skutki traumatycznych wydarzeń i przyspiesza powrót do równowagi.

Szybsza regeneracja

Oksytocyna bierze udział w odporności, pomaga w gojeniu ran, jest również cząsteczką przeciwzapalną. Pojawia się miejscowo w bardzo wysokich stężeniach w miejscach zapalenia. Badania wskazują, że lokalnie syntetyzowana oksytocyna jest środkiem przeciwzapalnym i ważnym składnikiem odpowiedzi immunologicznej. Receptory reagujące na oksytocynę występują obficie w układzie nerwowym (w mikrogleju i astrocytach), rozrodczym i odpornościowym.

Produkcja oksytocyny zarówno reguluje, jak i jest regulowana przez składniki układu odpornościowego – komórki glejowe w mózgu. Pełnią one m.in. funkcje regeneracyjne i odżywiające mózg.

Dodatkowo oksytocyna wpływa na przeciwzapalne działanie mitochondriów. Co ciekawe, niektóre metabolity lub peptydy wytwarzane przez bakterie jelitowe mogą modulować wydzielanie oksytocyny i wpływać na gojenie ran.

Oksytocyna jest również produkowana w przewodzie pokarmowym np. w enterocytach (komórkach nabłonka jelit). W związku z tym zmniejsza stres oksydacyjny, utrzymuje ciągłość nabłonka jelit i tkanki kostnej, dzięki czemu przeciwdziała rozwojowi osteoporozy.

Oksytocyna a alkohol

Doniesienia naukowe sugerują, że oksytocyna może pomóc w odwróceniu neuroadaptacji, które występują w wyniku przewlekłego narażenia na alkohol lub narkotyki.

Oksytocyna może więc pomóc w regeneracji i normalizacji zmian w mózgu, które nastąpiły pod wpływem uzależnienia od alkoholu i substancji psychoaktywnych. Być może jest to jakiś trop w leczeniu tego typu nałogów?

Oksytocyna na odchudzanie?

Oksytocyna może mieć korzystny wpływ utratę zbędnych kilogramów. Hormon ten jest syntetyzowany w podwzgórzu, czyli w tym samym miejscu, gdzie znajduje się ośrodek głodu i sytości, czyli nasz barometr który mówi nam: jedz, lub: jesteś najedzony.

Badania potwierdzają, że hormon ten może korzystnie wpływać na metabolizm oraz regulować ilość spożytych kalorii.

Badania na zwierzętach wykazały, że podawanie oksytocyny nie tylko hamuje ośrodek apetytu w podwzgórzu, ale także przyspiesza metabolizm i ,,rozpuszcza” komórki tłuszczowe.

Leczenie oksytocyną

Wzrost występowania otyłości i związanych z nią poważnych zaburzeń metabolicznych, skłonił naukowców do badań nad oksytocyną i jej rolą w terapii otyłości.

Jednak jeśli chodzi o leczenie oksytocyną to mamy tutaj 3 problemy:

1. Wyzwanie techniczne pomiaru oksytocyny. Cząsteczka bardzo szybko rozpada się.
2. Obserwujemy różnice u obu płci w działaniu oksytocyny.
3. Stężenie oksytocyny we krwi nie przekłada się w sposób oczywisty na jej działanie i aktywność w mózgu.

Być może oksytocyna okaże się kolejnym hormonem, który będzie zastosowany w leczeniu otyłości? Tego nie wiemy i jeszcze długa droga do poznania odpowiedzi na to pytanie.

Czy zatem oksytocyna jest cudownym lekiem na „całe zło”?

 

Z oksytocyną nie jest tak prosto. Biorąc pod uwagę 3 techniczne problemy z akapitu powyżej oraz badania naukowe, wciąż mamy niespójny obraz jej właściwości leczniczych.

Z jednej strony badania z oksytocyną podawaną donosowo wykazały działanie przeciwlękowe i przeciwdepresyjne tego hormonu. Oksytocyna poprawiała kompetencje społeczne, a także wykazywała korzystne działanie w przypadku stresu pourazowego. Jednak z drugiej strony mamy i takie badania, gdzie podanie oksytocyny nasilało lęki i wpływało niekorzystnie na pacjenta.

Dodatkowo oksytocyna donosowa okazała się nieskuteczna w terapii spektrum autyzmu u dzieci i młodzieży w wieku 3-17 lat.

Oksytocyna została także przetestowana w leczeniu różnych schorzeń, takich jak: schizofrenia, depresja poporodowa, osobowość z pogranicza, uzależnienia, ból, zaburzenia metaboliczne, cukrzyca, choroby sercowo-naczyniowe, nowotwory. Jednak ,,nie przeszła” dalszych prób klinicznych. Skąd więc cały ten temat?

Chodzi o oksytocynę produkowaną przez nasz organizm

Okazuje się, że szereg wymienianych wyżej korzyści wywołuje oksytocyna produkowana przez nasz organizm. Ale już oksytocyna podawana pacjentowi z zewnątrz nie działa tak samo. Z podaniem nie ma problemu, ale tutaj zaczynają się schody…

Zewnętrzna aplikacja oksytocyny w wysokich dawkach może aktywować zarówno receptor oksytocyny, jak i receptor wazopresyny, a ta, jak już się dowiedzieliśmy, działa przeciwstawnie do oksytocyny.

Oksytocyna będzie działała inaczej, zależnie od podanego stężenia. Ponadto, receptory oksytocyny i ich działanie są dostrojone epigenetycznie, to znaczy, że mogą różnić się u ludzi, zwłaszcza we wczesnym okresie życia. Dlatego też podanie oksytocyny może wywoływać inny efekt terapeutyczny u różnych pacjentów.

Oksytocyna wstrzykiwana obwodowo prawie nie przechodzi przez barierę krew-mózg. Dlatego jeśli chcemy, aby dostała się do mózgu, stosujemy oksytocynę donosową – potrzebujemy jednak dalszych badań i odpowiedniej drogi podania, aby móc jednoznacznie odpowiedzieć czy oksytocyna znajdzie swoje miejsce w terapii pacjentów borykający się ze stresem, lękiem, czy innymi zaburzeniami natury społecznej.

Nasuwa się więc pytanie na temat ewentualnej terapii i jej korzyści dla pacjenta. Widzimy w badaniach klinicznych, że podanie oksytocyny z zewnątrz (poza wskazaniem położniczym) może różnie działać na różnych pacjentów. Dlatego przed naukowcami jeszcze długa droga aby ,,okiełznać” oksytocynę i wprowadzić ją na szerszą skalę do terapii.

Czy można zbadać sobie poziom oksytocyny?

Być może dlatego niewiele mówi się o tym hormonie, ponieważ nie możemy rutynowo oznaczać jego stężenia w praktyce klinicznej. Z kolei trudności te wynikają z tego, że nie mamy norm populacyjnych dla tego hormonu.

Jak możemy naturalnie podnieść poziom oksytocyny?

Skoro oksytocyna wykazuje tak wiele korzyści, to pojawia się pytanie – jak możemy podnieść jej poziom w naszym organizmie? Istnieją sposoby, aby behawioralnie aktywować endogenny układ oksytocyny. Jak to możemy zrobić? Odpowiednim stylem życia. Kluczową rolę odgrywają tu:

• dotyk, przytulanie,
• masaż
• zakochanie,
• seks,
• karmienie piersią,
• sport (bieganie),
• interakcje człowiek-pies,
• muzykoterapia.

Hormon miłości

Seks, więzi, miłość, bliskość, macierzyństwo, poród, optymizm, regulacja antystresowa – przy takich skojarzeniach nie powinno nas dziwić, że oksytocyna jest nazywana hormonem miłości.

Bibliografia:

1. Yuki Takayanagi* and Tatsushi Onaka. Roles of Oxytocin in Stress Responses, Allostasis and Resilience. J Mol Sci. 2022 Jan; 23: 150.
2. Carter CS, Kenkel WM, MacLean EL,et al. Is Oxytocin „Nature’s Medicine”? .Pharmacol Rev. 2020 72:829-861.
3. Sharma SR, Gonda X, Dome P et al. What’s Love Got to do with it: Role of oxytocin in trauma, attachment and resilience. Pharmacol Ther. 2020; 214:107602.
4. Sikich L, Kolevzon A, King BH, et al. Intranasal Oxytocin in Children and Adolescents with Autism Spectrum Disorder. N Engl J Med. 2021 14; 385:1462-1473.
5. Marazziti D, Palermo S, Mucci F..The Science of Love: State of the Art.
   Adv Exp Med Biol. 2021;1331 249-254.
6. Kerem L, Lawson EA. The Effects of Oxytocin on Appetite Regulation, Food Intake and Metabolism in Humans. .Int J Mol Sci. 2021 20; 22:7737