Orbitopatia (oftalmopatia) tarczycowa to choroba, która szerzej może być kojarzona pod swoją potoczną nazwą „wytrzeszcz oczu”. Określenie to dość trafnie oddaje jeden z najbardziej charakterystycznych objawów tego zaburzenia – zbyt mocno odsłonięte gałki oczne u osoby chorej.
Co to jest orbitopatia i kogo dotyczy?
Fachowo orbitopatia określana jest skrótem TED (z ang. thyroid eye disease). Pod tą nazwą kryje się cały zespół objawów ocznych, które najczęściej pojawiają się u pacjentów z nadczynnym gruczołem tarczowym, czyli w nadczynności tarczycy.
Należy jednak zaznaczyć, że nadczynność tarczycy nie jest stuprocentowym wyznacznikiem wystąpienia tego schorzenia.
Rzadziej, ale jednak, orbitopatia może wystąpić także przy niedoczynności tarczycy, a nawet przy klinicznie prawidłowej pracy tego gruczołu. Ryzyko wystąpienia oftalmopatii nie zawsze zależy więc od stopnia dysfunkcji tarczycy.
Orbitopatia w statystykach
Oftalmopatia częściej dotyka kobiet niż mężczyzn. Rocznie na tę chorobę zapada średnio 16 na 10 000 pań oraz 3 na 10 000 panów.
Kiedy przyglądamy się samym liczbom, może wydawać się, że tych przypadków jest niewiele. Jednak jeśli przeniesiemy te statystyki na rzeczywistość, to rocznie w średnim mieście spotkalibyśmy ok. kilkinastu do kilkudziesięciu osób z orbitopatią, a w dużym, np. w stolicy – nawet kilkaset! W większości będą to kobiety.
Nieprzypadkowo podkreślam, że chodzi przede wszystkim o panie, które z zasady nieco bardziej przykuwają uwagę do swojego wyglądu – orbitopatia jest przecież nie tylko poważnym problemem zdrowotnym, ale również wizualnym.
Należy jednak zaznaczyć, że choć u kobiet orbitopatia występuje częściej, to u mężczyzn ma ona cięższy przebieg.
Jakie są przyczyny oftalmopatii?
Przyczyna tego schorzenia jest autoimmunologiczna, a jej mechanizm następujący: u osoby chorej pojawia się zapalenie tkanek miękkich oczodołu i mięśni zewnątrzgałkowych, powstają także nacieki zapalne. To wywołuje u pacjenta wizualny defekt w postaci wytrzeszczu oczu.
Jakie są czynniki ryzyka orbitopatii?
Palenie tytoniu – uważa się, że jest to istotny czynnik środowiskowy, który może predysponować do wystąpienia choroby i koreluje z jej ciężkością. Pacjent z chorobą Gravesa-Basedowa powinien otrzymać od lekarza informację o konieczności bezwzględnego zaprzestania palenia – zarówno papierosów klasycznych oraz elektronicznych.
Terapia jodem radioaktywnym – udowodniono, że choć terapia jodem radioaktywnym nie zwiększa ryzyka pojawienia się zmian ocznych, to może odpowiadać za pogłębienie orbitopatii już istniejącej.
Wiek – ryzyko wystąpienia orbitopatii wzrasta wraz z wiekiem. Zwiększoną częstość występowania choroby odnotowuje się u pacjentów po 50. r.ż.
Przeprowadzono badanie na 131 pacjentach, które wykazało znaczące różnice w manifestacji objawów ocznych w przebiegu nadczynności tarczycy. Podzielono pacjentów na dwie grupy badawcze – w jednej znaleźli się pacjenci przed ukończeniem 40. r.ż., w drugiej pacjenci po 40. r.ż.
Grupa chorych w młodszym wieku charakteryzowała się dużo łagodniejszym obrazem klinicznym w porównaniu do pacjentów z drugiej grupy. W związku z tym młodsi pacjenci rzadziej wymagali agresywnego leczenia i przeprowadzania procedur chirurgicznych.
Płeć – pomimo iż choroba Gravesa-Basedowa występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn, to w grupie pacjentów płci męskiej oftalmopatia ma znacznie cięższy przebieg.
Przeciwciała przeciwko receptorowi TSH – ich wysokie stężenie (> 10 IU/ml) również stanowi niekorzystny czynnik rokowniczy dla przebiegu orbitopatii. Nie stwierdzono jednak korelacji między stężeniem przeciwciał przeciwko tyreoperoksydazie (anty-TPO) i przeciwko tyreoglobulinie (anty-TG) a przebiegiem orbitopatii.
Różne stopnie orbitopatii
Wyróżniamy różne stopnie tego schorzenia – od lekkiego po ciężki. W zależności od natężenia objawów, wdrażamy bądź nie różne formy leczenia.
Orbitopatia o łagodnym przebiegu obejmuje nieznaczne dolegliwości, takie jak np.:
- niewielki obrzęk tkanek,
- dyskretne poszerzenie szpar powiekowych,
- nadmierne wydzielanie łez.
W takim przypadku objawy najczęściej ustępują samoistnie, nie powodując żadnych następstw i najczęściej nie wymagane jest leczenie.
Mimo to nawet w przypadku wystąpienia niewielkich objawów oftalmopatii tarczycowej niezbędna jest konsultacja z lekarzem endokrynologiem i okulistą oraz postępowanie zgodnie z zaleceniami obu specjalistów.
Ciężka orbitopatia tarczycowa charakteryzuje się wytrzeszczem osiowym zwykle obu par gałek ocznych. Mogą towarzyszyć jej również takie objawy, jak:
- podwójne widzenie,
- uczucie ciała obcego w oku,
- ból,
- światłowstręt,
- obniżenie ostrości w jednym lub obu oczach.
Orbitopatia o ciężkim nasileniu może grozić ryzykiem trwałej utraty wzroku w przebiegu neuropatii nerwu wzrokowego lub owrzodzenia rogówki, dlatego te przypadki absolutnie wymagają leczenia, aby zapobiec powikłaniom.
Jak leczymy orbitopatię?
Najbardziej popularną formą leczenia orbitopatii jest podanie dożylne glikokortykosteroidów. Inne formy leczenia zależą od tego, jakie objawy dominują u danego pacjenta.
Sytuacją, która najczęściej wymaga leczenia operacyjnego jest ucisk nerwu wzrokowego, tzw. nauropatia uciskowa, który grozi ryzykiem utraty wzroku. Charakterystycznymi objawami są wtedy:
- zaburzenia rozpoznawania barw,
- nieprawidłowa reakcja źrenic na światło,
- ubytki w polu widzenia.
Najczęściej takiego pacjenta kieruje się na operację odbarczenia nerwu wzrokowego. Zabieg ten jest trudny, ale zazwyczaj konieczny, by nie dopuścić do utraty wzroku.
Piśmiennictwo: N Engl J Med. 25 lutego 2010; 362(8): 726–738.
Bądź na bieżąco!
